مهرگان

می ستاییم مهر دارنده ی دشت های پهناور را٬او که به همه ی سرزمین های ایرانی خانمانی پر از آشتی پر از آرامی و پر از شادی می بخشد
(مهر یشت)
فریدون چو شد به جهان کامگار/ ندانست جز خویشتن شهریار
به رسم کیان تاج وتخت مهی/ بیاراست با کاخ شاهنشهی
به روز خجسته سر مهر ماه /به سر بر نهادآن کیانی کلاه
زمانه بی اندوه گشت از بدی/ گرفتند سر یک ره ایزدی
می روشن و چهره ی شاه نو/ جهان گشت روشن سر ماه نو
بفرمود تا آتش افروختند/ همه عنبر و زعفران سوختند
پرستیدن مهرگان دین اوست /تن آسانی و خوردن آیین اوست
کنون یادگار است ازو ماه مهر/ به کوش و به رنج ایچ منمای چهر

در اوستا "مهر" بزرگترین ایزدان است نام این ایزد در سانسکریت "میترا"در پهلوی "میثرا" ودر اوستا"میتر" آمده است . مهر به چم مهربانی است و پیوندی است میان نور و فروغ ازلی وپرتو نورهای خورشید است نه خود خورشید(مهر یشت).
پیش از پیدایش زرتشت برای ایزد مهر آیین قربانی و هدیه های خونین برای دیگر خدایان نیز انجام می شد و کاهنانی که کرپن نام داشتند این کار را انجام می دادند و مهر یکی از خدایان به شمار می آمد که با پیدایش زرتشت مقام این خدایان از جمله مهر تا سطح ایزدان پایین آمد زرتشت قربانی و آیین هایی همانندآن را که با سکر و بیخودی آنجام میشد نکوهش کرد واین اندیشه های ضد خرافی زرتشت در گات ها به جای مانده است.
به موجب گاهشماری اوستایی سال به دو فصل بخش می شد: تابستان بزرگ"هَمَ" و زمستان بزرگ"زَینَ" که نخستین هفت ماه و دومی پنج ماه بود. نوروز در آغاز تابستان بزرگ و مهرگان در آغاز زمستان بزرگ جای داشت گفته می شود که بنا به باور های ایرانیان باستان پروردگار یاقوت را در نوروز و زبرجد را در مهرگان برای زینت بندگان آفرید و برتری این دو گوهر گرانبها بر دیگر گوهرها بیانگر اهمیت این دو جشن است..
در روزگار ساسانیان یا پیش از آن از این دو فصل نابرابر چهار فصل برابر پدید آوردند که تا به امروز دوام آورده است این چهار فصل عبارتند از: وهار٬ هامین٬ پاتیز٬ و زمستان.
جشن مهرگان از مهر روز در ماه مهر آغاز می شده و تا شش روز نیز ادامه داشت که خود جشن های بزرگ و بسیار شادی بود در سرزمین ایران به گزارش شاهنامه فردوسی انگیزه ای که به پیدایش جشن مهرگان در تاریخ ایران نسبت می دهد پیروزی ایرانیان بر آژی دهاک(ضحاک) ستمگر به رهبری کاوه آهنگر است که پس از پایمردی فراوان آژی دهاک را به بندآوردند و فریدون را بر اورنگ شاهی نشاندند.
در سده ی نخست پیش از میلاد آیین مهرپرستی به دست رومی ها در سراسر اروپا و بخش باختری و شمال آفریقا و کناره های دریای سیاه را پوشانید و منتشر شد در سده ی چهارم میلادی که در روم کنستانتین دین مسیح را پذیرفت تلاشی دو چندان انجام شد تا دین مسیح را جایگزین آیین میتراییسم کند اما چون نتوانست بیش از نیمی از آیین و آداب مهری را مُهر مسیحی زدند روز بیست وپنج دسامبر که روز زایش مسیح است در راستی روز زایش مهر خورشید است چنانچه رد این گفته در آلمانی سون تانگ و در انگلیسی سان دی است و روزی مقدس و تعطیل است.
ابو ریحان بیرونی در کتاب التفهیم می گوید:شانزدهم روز است از مهر ماه و نامش مهر و اندرین روز افریدون ظفر یافت به بیوراسب جادو آنکه معروف است به ضحاک و در کوه دماوند در بند. و روز ها که سپس مهرگان است همه جشن اند بر کردار آنچ از پس نوروز بود و ششم آن مهرگان بزرگ بود و رام روز نام است و بدین دانندش.
چنانچه پیداست بیرونی در اینجا اشاره به شش روز جشن مهرگان می نماید که آغازش روز مهر از ماه مهر شانزدهم مهر برابر با گاهشماری اوستایی است و انجامش رام روز یعنی بیست و یکم مهر ماه است روز مهر مهرگان کوچک یا عامه و رام روز مهرگان بزرگ یا خاصه است
زرتشت گفت ایرانیان مهرگان بزرگ و کوچک را به یک اندازه بزرگ بدارند که در دوران هرمز شاه پسر شاپور شاه دستور داده شد بین این دو روز را نیز جشن بگیرند که شش روز جشن وشادی در سراسر ایران بر پا بود

دریغ از یک روز جشن شاد و درست و بی دردسر در ایران امروز